Nedir Bu Galaksiler ve Uydu Galaksiler ?
Uzayla ilgili yazılarda ve haberlerde Samanyolu Galaksisi, Andromeda Galaksisi gibi kavramlar çok geçer. Bunlar uzay ile ilgili kavramlar fakat ne anlama geliyorlar? Nasıl ayrıştırılıyorlar, nasıl görünüyorlar? Bir şeye “galaksi” derken ne kast ediliyor? Bunlara kısaca yer vermek istedik.
Dünya ismini verdiğimiz gezegende yaşıyoruz. Gezegenimiz, diğer gezegenlerle birlikte Güneş Sistemi‘ni oluşturan milyonlarca gök cisminden sadece bir tanesi. Güneş Sistemi’nde “gezegen” denebilecek kadar büyük çok az sayıda gök cismi var belki ama Güneş Sistemi, gezegenler dışında boyutları irili ufaklı milyonlarca farklı gök cismine de ev sahipliği yapıyor.
Uzay boşluğundaki tek Güneş Sistemi bizimkisi değil. Tıpkı bizim Güneş Sistemimiz gibi, evrende milyarlarca ve hatta belki de sayısını telaffuz edemeyeceğimiz kadar çok sayıda Güneş Sistemi bulunuyor. Bunların her birini, bir yıldızın etrafında dönen gezegenler gibi hayal edebilirsiniz. Bizimkine Güneş Sistemi dememizin sebebi, bizim yıldızımızın ismini “Güneş” koymuş olmamız. Yoksa sistem olarak diğerlerinden bir farkı yok.
İşte evrende bütün bu yıldız sistemlerini, yıldızları, gezegenleri, diğer bütün gök cisimlerini, toz ve gaz bulutlarını barındıran devasa topluluklar var. Bunlara galaksi veya gökada deniyor. Bünyesindeki milyarlarca yıldızı ve onların etrafındaki gezegenleri, toz ve gaz bulutlarını yer çekimi ile bir arada tutan galaksileri, inanılmaz büyüklükteki gök cismi toplulukları olarak düşünebilirsiniz. Galaksinin elemanı olan tüm bu gök cisimleri, galaksinin merkezi etrafında dönmektedirler.
Bizim Güneş Sistemimiz de, Samanyolu Galaksisi içerisinde yer almaktadır. Samanyolu Galaksisi de bünyesindeki tüm gök cisimlerini, merkezinde yer alan devasa karadeliğin yerçekimi kuvveti ile bir arada tutmaktadır. Bu arada, inanılmaz, devasa, muazzam büyüklükler derken; gerçekten insan aklının algılamakta zorlanacağı birimlerden bahsediyoruz.
Örneğin Samanyolu Galaksisi, neredeyse düzgün spiral bir şekle sahiptir ve bu spiralin yarıçapı; yani Samanyolu Galaksisi’nin bir ucundan diğer ucuna olan uzaklığı yaklaşık 105.700 ışık yılıdır. Bir başka deyişle Samanyolu Galaksisi’nin bir ucundan diğer ucuna ışık hızında gitseniz (radyo sinyali veya lazer ışını gönderseniz), ancak tam 105.700 yıl sonra hedefinize varabilirsiniz. Öylesi bir mesafeden bahsediyoruz.
Işık kirliliğinden kurtulabileceğiniz bir yer bulabilir ve orayı gece ziyaret edebilirseniz, gökyüzünde Samanyolu Galaksisi’ndeki diğer yıldızları izleyebilirsiniz. Hatta gerçekten tam anlamıyla karanlık bir ortamdaysanız Samanyolu Galaksisi’nin gökyüzünde elmastan bir yol gibi uzanan parıl parıl çizgisini bile görebilirsiniz.
Tüm galaksiler Samanyolu Galaksisi gibi spiral şekilli değildir. Evrende eliptik veya oval galaksiler de mevcuttur. Bunların dışında, düzgün bir şekli olmayan, yaygın durumda bulunan galaksiler de vardır. Bunlara “düzensiz galaksi” denmektedir. Bugün araştırmacılar evrende yaklaşık yüz milyar galaksi olduğunu düşünüyorlar.
Aşağıdaki fotoğraf Hubble Uzay Teleskobu tarafından uzayın çok küçük bir kısmının 12 gün boyunca izlenmesi ile çekildi. Hubble bu kısa süreli ve dar alanlı çalışması esnasında bile pek çok şekil ve büyüklükte yaklaşık 10.000 farklı galaksi keşfetti.
Uydu Galaksiler
Galaksi konusunu yeterince açıkladığımızı düşünüyoruz. Bu yüzden, gelelim “Uydu Galaksi‘nin” ne olduğuna. Sahi, nedir bu uydu galaksiler?
Yukarıda galaksilerden ve galaksileri oluşturan gök cisimlerinin, galaksilerin merkezleri etrafında döndüğünden bahsettik. Ancak galaksilerin bünyesinde sadece gaz ve toz bulutları, gezegenler ve yıldız sistemleri yok. Aynı zamanda çok daha küçük ölçekli başka galaksiler de var. Bunlara “Uydu Galaksi” adı verilmektedir.
Samanyolu Galaksisi’nin de pek çok uydu galaksisi bulunmaktadır. Kendisinin yaklaşık %1’i büyüklüğünde olan “Büyük Macellan Bulutu” ve onun yarısı kadar olan “Küçük Macellan Bulutu” isimli uydu galaksiler, bunların en güzel örneklerindendir. Samanyolu Galaksisi gibi düzgün spiral şeklinde olmayan bu uydu galaksilerdeki şekil bozukluğunun, Samanyolu Galaksisi’nin ve çevredeki diğer galaksilerin çekiminden kaynaklandığı düşünülmektedir. Güney yarımküreden gözlenebilen bu ikisi de dahil olmak üzere Samanyolu’nun 59 tane uydu galaksisi bulunmaktadır.
Kaynak : SpacePlace (Nasa), Wikipedia
Görsel Kaynakları : Samanyolu – Ian Norman.
