Uçaklar Neden Doğuya Doğru Daha Hızlı Gidiyor ?
Bu bilgiyle ilk kez karşılaşan okuyucularımız için başlığımıza daha detaylı bir açıklama getirelim. Uçaklar doğu-batı istikametinde ilerlerken, ‘aynı süratle gitmeleri durumunda’ doğudan batıya, tersine olduğundan daha uzun sürede ulaşmaktadırlar. Örneğin; İstanbul – New York uçuşu yapan bir uçak, hızının sabit kalması şartıyla dönerken aynı mesafeyi daha uzun sürede almaktadır. İlk başta kulağa ilginç gelse de bunun bilimsel bir açıklaması var.
Uçağın seyahat süresini bu şekilde etkileyen iki temel unsur bulunuyor. Bunlardan birincisi Dünya’nın dönüş yönü, ikincisi ise jet akıntıları (jet rüzgarları, jet streams) olarak adlandırılan, muazzam süratlere ulaşabilen rüzgar bantları. Konuyu anlayabilmek için bunlara kısaca değinmemiz faydalı olacaktır.
Dünya’nın Dönüşü
Gezegenimiz, kendi etrafında saat yönünün tersine; batıdan doğuya doğru dönmektedir. Bu dönüşün ‘saat yönünün tersi’ olarak adlandırılmasının sebebi, Kuzey Kutbu üzerinden Dünya’ya bakıldığı düşünüldüğünde oluşacak dönüş yönü görünümüdür. Kuzey Kutbu‘nun tepesinden Dünya‘ya bakıyor olsaydık, Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için; saat yönünün tersine dönen bir yuvarlakla karşılaşacaktık.
Dünya, kendi etrafındaki bu dönüşünü yaparken ekvator çizgisi üzerinde 1.680 Km/Saat hıza ulaşır. Bu hız, kutup daireleri etrafına doğru azalmakta, 45° Enlemlerinde 1180 Km/Saat‘e düşmektedir. Yani üzerine ayağımızı bastığımız toprak Türkiye’de, aslında an itibariyle doğuya doğru yaklaşık 1300 Km/Saat hızla dönüyor. Bu hızlar, standart bir uçağın ulaşabileceği en fazla süratin neredeyse iki katı kadar. Yani bir yolcu uçağı, ne yaparsa yapsın Dünya’nın dönüşünden daha hızlı seyahat edemiyor.
Siz de herhangi bir enlemde Dünya’nın ne kadar hızla döndüğünü merak ediyorsanız bu bağlantıda yer alan sitenin dönüştürücü aracını kullanabilirsiniz; Vcalc.com
Bu dönüş, Dünya’nın yer çekimi sayesinde üzerindeki her şeyi beraberinde döndürüyor; atmosferi bile. Yani yeryüzü dönerken, havanın sabit kalması gibi bir durum söz konusu değil, hava da Dünya ile birlikte doğuya doğru aynı dönüşü yapıyor. Aynı hava, uçakların da içinde uçtuğu ortam olduğundan; uçağın da bundan etkilenmemesini düşünemeyiz. Dolayısıyla şunu rahatlıkla söylebiliriz; Dünya üzerinde, Dünya’nın dönüş hızından daha düşük hızla seyahat eden her şey, teknik olarak Dünya ile birlikte batıdan doğuya doğru dönmektedir. Uçaklar bile.
Yani aslında, bir uçak batıdan doğuya da uçsa, tersini de yapsa her halükarda Dünya ile birlikte batıdan doğuya doğru sürükleniyor. Ancak doğudan batıya doğru yani Dünya’nın dönüş yönünün tersine yaptığı uçuşlarda; motorlarının verdiği güç sayesinde havada seyahat ederek Dünya’nın geri kalanından daha yavaş şekilde doğuya doğru sürükleniyor. Dünya, daha hızlı döndüğünden; uçak da bir süre sonra batıya ulaşmış oluyor.
İşte bu yüzden uçaklar; Dünya’nın dönüş yönünün tersine (doğudan batıya) yapılan uçuşları, Dünya’nın dönüş yönüne doğru (batıdan doğuya) yaptıkları uçuşlara göre daha uzun sürede tamamlayabilmektedirler.
Jet Akıntıları (Jet Rüzgarları – Jet Streams)
Uçakların başına gelen bu garip durumun bir diğer sebebinin de jet akıntıları (jet streams) olduğunu söylemiştik. Jet akıntıları, atmosferin yüksek tabakalarında oluşan, tünel şeklindeki hava akımlarıdır. Dünya’nın dönüşü sayesinde bu akıntılar, tıpkı kasırgalar gibi girdaplı bir yapıya sahiptirler. Bu akıntılar da uçak seyahatinin lehine veya aleyhine işlev üstlenebiliyorlar.
Jet akıntıları, saatte 130 ile 230 Km arasında sürate ulaşabiliyor. Kuzey Yarımküre‘de bu akıntılar akıntılar batıdan doğuya doğru esmektedir. Bu akıntıların en şiddetli türleri, sıcak ve soğuk hava farklarının en sert yaşandığı kış aylarında oluşmaktadır. Jet akıntıları da, tıpkı Dünya’nın dönüşü gibi; uçaklara yardım edebiliyor veya işlerini zorlaştırabiliyorlar. Bu akıntıda uçan bir uçak, batıdan doğuya doğru uçuyorsa akıntının da gücünden faydalanabilecekken; ters yönde uçması halinde bu sefer jet akıntısına karşı da mücadele vermesi gerekecektir ve bu da seyahat süresini etkileyecektir.
Kaynak : Curiosity, Wikipedia, NASA – SVS
