Gezegen Yiyen Yıldız: HIP 68468

Evreni anlayabilmek adına yapılan çalışmaların pek çoğu, işe Güneş Sistemi‘ni incelemekle başlıyor. Çünkü Güneş Sistemi, evrenin geri kalanındaki yapılar hakkında bir fikir edinebilmemiz açısından ulaşabildiğimiz en yakın kaynak ve kendi Güneşimiz üzerinde yaptığımız çalışmalar, evrendeki diğer milyonlarca yıldızı anlamamıza yardımcı oluyor. Bununla birlikte evrendeki diğer yıldızları gözlemlememiz de kendi Güneşimiz hakkında bilmediğimiz farklı çıkarımlar yapabilmemize olanak tanıyor.

Son dönemde bu doğrultuda yapılan çalışmalar ile Dünya’dan yaklaşık 300 ışık yılı uzaklıkta bir yıldız keşfedildi. 6 milyar yaşında olduğu düşünülen ve HIP 68468 olarak adlandırılan bu yeni yıldız, etrafındaki iki gezegeniyle birlikte bir kendi güneş sistemini oluşturuyor. Bu gezegenlerden biri (HIP 68468c) Dünya’nın 26 katı, diğeri (HIP 68468b) de 3 katı büyüklükte ve her iki gezegen de HIP 68468’e oldukça yakın bir yörüngede hareket ediyor. Ancak bu bu yıldızı ve gezegenlerini ilginç kılan şey; bunlardan ayrı üçüncü bir gezegenin kalıntılarının ortalarda dolanıyor olmasıdır. Yıldız tarafından ‘yenilmiş‘ bir üçüncü gezegenden bahsediyoruz.

Burada kullandığımız ‘yakınlık‘ kavramını biraz açalım. Astronomik ölçütlerden bahsedilirken AU denilen bir ölçü biriminden faydalanılmaktadır. AU, ‘Astronomical Unit‘ (Astronomik Birim) kavramının kısaltmasıdır ve 1 AU, 149.5 Milyon Kilometreye (Ya da 92.8 Milyon Mil) eşittir. Tam sayısal değeri ise; 149.597.871 Kilometredir. AU’nun bu şekilde belirlenmesinin ardında ise Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin baz alınması vardır. Yani Dünya ile Güneş arası mesafe 1 AU kabul edilmiş ve bu birim, astronomide 149.5 Milyon Km uzaklığı ifade edecek şekilde kullanılmıştır. Örneğin Uranüs Güneş’e ortalama 19 AU uzaklıktayken, Venüs için bu mesafe 0.7 AU civarındadır.

Bahsetmiş olduğumuz yeni keşfedilen yıldızın gezegenlerinden büyük olanı (HIP 68468c), etrafında dönmekte olduğu HIP 68468 yıldızına yaklaşık 0.66 AU mesafede yer almaktadır. Küçük olan (HIP 68468b) ise yıldızına ondan da yakın, 0.03 AU uzaklıktadır. Bu birimlerle büyük gezegen kendi güneşi olan HIP 68468 yıldızına ortalama Venüs – Güneş mesafesi kadar uzaklıkta yer almasına rağmen küçük gezegen için aynı durum söz konusu değil. Merkür‘ün Güneş‘e olan uzaklığının ortalama 0.4 AU olduğu düşünülürse küçük gezegenin kendi yıldızına ne denli yakın olduğu anlaşılabilir. Zira küçük gezegen, kendi güneşi etrafındaki bir turunu (Dünya için 365 Gün) sadece 3 günde tamamlayabilmektedir.

Bu bilgiler halihazırda yeterince ürkütücü bir görünüm sunmasına rağmen HIP 68468 yıldızının gezegenleri açısından durum çok daha kötüdür. Çünkü yapılan keşifte, halen hayatta olan bu iki gezegenin yanı sıra daha önce yıldız tarafından yenilmiş en az bir gezegenin daha kalıntılarının saptandığı belirtiliyor.

Araştırmacılar bu tespiti yaparken HIP 68468 yıldızının yapısında gördükleri olağan dışı materyal varlığını yorumluyorlar. 6 Milyar yaşında bir yıldız olan HIP 68468’in yapısında, bulunması gerekenden çok daha fazla miktarda Lityum ve ısıya dayanıklı materyal tespit edildiği belirtiliyor. 6 Milyar yaşında bir yıldızın, bu malzemeleri ve özellikle de Lityumunu çoktan tüketmiş olması ve bugün tespit edilen miktarda malzemeye sahip olmaması gerekirdi. Bu durumun ancak dışarıdan bir kaynak aktarımı ile mümkün olduğunu söyleyen araştırmacılar, HIP 68468 üzerinde tespit ettikleri materyaller toplamının kütlesel olarak Dünya’nın 6 katı büyüklüğünde bir gezegene denk geldiğini belirtiyorlar.

Bu yoruma ulaşırken verdikleri örnek de konuyu biraz daha kavrayabilmemiz açısından faydalı; “kuş kafesinin yanında oturan bir kedi, boş bir kafes ve kedinin ağzının etrafında kuş tüyleri uçuştuğunu” düşünün. HIP 68468 gözleminde tespit edilen durum tam olarak bu. Kedinin kuşu yediğinden ne kadar emin olabiliyorsak; HIP 68468’in, bugün göremediğimiz bir üçüncü (veya daha fazla) gezegenini yediğinden de o kadar emin olabiliriz.

Bunlarla birlikte, HIP 68468’in etrafında tespit edilen iki diğer gezegeninin de bugün tespit edilen konumlarında yer almadıkları ve an itibariyle onların da HIP 68468 tarafından yutulmuş olabileceği belirtiliyor. Bunun sebebi ise HIP 68468’in bize olan uzaklığı. Yapılan gözlemin 300 ışık yılı uzaklıktan elde edildiği düşünülürse; aslında bizim gördüğümüz sahnenin bundan 300 yıl önce yaşandığı ve geçen 300 yıllık süreçte oradaki pek çok şeyin değişmiş olabileceği aşikar. Kalan iki gezegenin de HIP 68468’e olan yakınlığı göz önüne alındığında onların da aslında çoktan yutulmuş olabilmeleri ihtimali söz konusu.

Bu keşif, yazımızın başında da belirttiğimiz gibi bize kendi Güneş Sistemimiz hakkında ciddi bir ipucu verebilir. Sadece HIP 68468’e bakarak Güneş Sistemi’nde de Güneş’in diğer gezegenleri yutacağını söyleyebilmemiz söz konusu değil. Ancak HIP 68468, Güneş’in ve genel olarak yıldızların hangi potansiyellere sahip güç kaynakları olduğunu anlayabilmemiz açısından son derece önemli.

Kaynak: Uchicago.edu, Iflscience, Arxiv.org, Exoplanet.eu